Czym jest zdolność prawna?

Przez zdolność prawną należy rozumieć możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych. Ustawodawca w Kodeksie cywilnym w art. 8 § 1 wskazuje, że zdolność prawną zyskuje każdy człowiek w momencie narodzenia. Zdolność prawną dziecko nabywa wyłącznie w sytuacji, gdy urodzi się żywe. Warto w tym momencie zaznaczyć, że nie tylko osoby fizyczne mogą się cieszyć posiadaniem zdolności prawnej. Przysługuje ona również osobom prawnym, zatem wszelkiego rodzaju spółkom z o.o., spółdzielniom czy fundacjom, a także jednostkom organizacyjnym, które nie cieszą się statusem osoby prawnej, ale na mocy innych przepisów przyznano im zdolność prawną – przykładem mogą być chociażby spółki jawne.

Co do zasady zdolność prawna osobom prawnym przysługuje w momencie ich powstania – tj. zaistnienia w odpowiednich rejestrach. Od reguły tej obowiązują jednak pewne wyjątki, które ustawodawca zawarł w art. 11 § 1 Kodeksu spółek handlowych. Z jego treści wynika, że „spółki kapitałowe w organizacji (…) mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane”.

Czym jest zdolność do czynności prawnych?

Zdolność prawna nie jest tożsama ze zdolnością do czynności prawnych. O ile zdolność prawną rozumieć należy jako możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków (np. możliwość bycia właścicielem nieruchomości), o tyle przez zdolność do czynności prawnych należy rozumieć możliwość zawierania umów, składania oświadczeń woli i rozporządzania swoją własnością. Realna jest chociażby sytuacja, w której podmiot posiada własną nieruchomość, co oznacza, że posiada zdolność prawną, ale nie może jej sprzedać czy wynająć ze względu na brak zdolności do czynności prawnych. Doskonałym przykładem są tu dzieci lub osoby ubezwłasnowolnione, reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych lub opiekunów.

Obowiązujące przepisy prawa zakładają istnienie trzech różnych wariantów zdolności do czynności prawnych:

● pełna zdolność do czynności prawnych – przysługuje osobom pełnoletnim. Zgodnie z art. 10. Kodeksu cywilnego „pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa”;

● ograniczona zdolność do czynności prawnych – przysługuje nieletnim, którzy ukończyli 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione.
Kodeks cywilny w art. 16 precyzuje, że „osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę”;

● brak zdolności do czynności prawnych – zgodnie z art. 12 Kodeksu cywilnego „nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie”. Art. 13 dodatkowo precyzuje, że „dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”.

Czynność prawna dokonana przez osobę bez zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Umowa zawarta przez osobę o ograniczoną zdolnością do czynności prawnych zyskuje moc prawną dopiero w momencie jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego.