Udostępnij:
20-09-2024

Czym jest stopa procentowa i jak się ją liczy?

Mówiąc najprościej, stopa procentowa to cena pieniądza. Koszt, z jakim trzeba się liczyć, chcąc pożyczyć na rynku pieniądze. Decydując się na wzięcie kredytu, musisz być przygotowany na to, że bank będzie oczekiwał nie tylko zwrotu pożyczonej kwoty, lecz także dodatkowego wynagrodzenia za ponoszone ryzyko. Działa to również w drugą stronę – jeśli dysponujesz pewnymi nadwyżkami i chcesz je bezpiecznie zdeponować, możesz założyć lokatę, do której bank będzie regularnie dopisywał odsetki.

Transakcje tego typu zawierane są nie tylko na linii bank–klient, lecz także na linii bank–bank. Na podstawie aktualnej wysokości stóp procentowych podmioty decydują, czy pożyczanie pieniędzy lub ich deponowanie jest w danym momencie opłacalne. Jeśli koszt kredytu okazuje się wysoki, potencjalni kredytobiorcy poszukują alternatywnych form finansowania lub wstrzymują się ze swoimi planami. Analogicznie wygląda to w przypadku produktów depozytowych – niskie stopy procentowe skłaniają posiadaczy kapitału do rezygnacji z bezpiecznych depozytów i inwestowania chociażby w obligacje skarbowe czy nieruchomości.


Kto ma wpływ na wysokość stóp procentowych?


O wysokości stóp procentowych decyduje organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego – Rada Polityki Pieniężnej. Ma ona za zadanie zapewnić stabilność polskiej walucie, przeciwdziałać nadmiernej inflacji i deflacji. Na podstawie stóp procentowych ustalonych przez RPP instytucje finansowe ustalają własne cenniki, które mogą się między sobą istotnie różnić.


Jakie są rodzaje stóp procentowych w Polsce?

Pisząc o stopach procentowych, nie sposób nie wspomnieć o ich podstawowych rodzajach. Mowa tu o podstawowych stopach procentowych Narodowego Banku Polskiego, które to przekładają się w mniejszym lub większym stopniu na oprocentowanie nominalne i rzeczywiste wielu produktów bankowych – m.in. lokat czy kredytów.


Stopy procentowe NBP


Punkt wyjścia przy ustalaniu stóp procentowych przez banki i firmy pożyczkowe stanowią podstawowe stopy procentowe ustalane przez NBP.

Do podstawowych stóp procentowych zaliczają się:
stopa referencyjna (5,75%) – stopa określająca cenę, po jakiej bank centralny sprzedaje lub kupuje krótkoterminowe papiery wartościowe, aby regulować w ten sposób ilość pieniędzy na rynku;
stopa lombardowa (6,25%) – stopa określająca maksymalne oprocentowanie kredytu udzielanego przez bank centralny bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych;
stopa depozytowa (5,25%) – stopa określająca minimalne oprocentowanie na rynku (tyle gotowy jest zapłacić bank centralny bankom komercyjny za jednodniowy depozyt);
stopa redyskontowa (5,80%) – stopa określająca cenę, po jakiej bank centralny jest gotowy skupować weksle od banków komercyjnych.

Na podstawie wysokości stóp procentowych ustala się m.in. maksymalne oprocentowanie kredytu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa graniczna wartość oprocentowania obliczana jest wzorem: 2 × (stopa referencyjna + 3,50%).  Kodeks cywilny wspomina również, że maksymalna wartość odsetek od kredytu nie może w danym roku przekraczać 4-krotności stopy lobardowej, tj. 25% (4 × 6,25%).


Nominalna i rzeczywista stopa procentowa

Chcąc zaciągnąć kredyt lub pożyczkę, warto dokładnie przeanalizować wszystkie czekające cię koszty, by upewnić się, że będziesz w stanie na bieżąco spłacać raty.

Przeglądając materiały reklamowe instytucji finansowych, w pierwszej kolejności spotkasz się ze stopą nominalną, która na ogół jest dość atrakcyjna i kusząca. Informuje ona o wynagrodzeniu, jakiego oczekuje pożyczkodawca za udostępnienie kapitału. Zwykle nie ma jednak zbyt wiele wspólnego z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania (RRSO), która uwzględnia wszystkie dodatkowe koszty kredytu (np. prowizje, ubezpieczenia i inne koszty).

Spotkać możesz się również z pojęciem realnej stopy procentowej, która uwzględnia siłę nabywczą pieniądza. Na czym polega obliczanie realnej stopy procentowej? Na uwzględnieniu w kalkulacjach inflacji – realna stopa jest bowiem równa nominalnej stopie procentowej skorygowanej o inflację.

GettyImages-86516197.jpg


Jak obliczyć stopę procentową? Wzór na efektywną stopę procentową


Udając się do banku po kredyt lub lokatę, wszystkie informacje na temat stopy procentowej znajdziesz w dokumentach – mowa zarówno o nominalnym oprocentowaniu kredytu, jak i RRSO. Tego od banków wymagają obowiązujące przepisy prawa. Nie ma więc potrzeby, by samodzielnie obliczać stopę procentową przed podjęciem decyzji o skorzystaniu z oferty. Nie zmienia to jednak faktu, że warto porównać ze sobą przynajmniej kilka konkurencyjnych ofert, ponieważ różnice mogą być znaczące.

Jeśli mimo wszystko chcesz samodzielnie wykonać obliczenia, skorzystaj z poniższego wzoru na efektywną stopę procentową:

R = (1 + i/n) n - 1

gdzie:
i — nominalna roczna stopa procentowa
n — liczba okresów kapitalizacji

Zakładając, że chcesz zdeponować 50000 złotych na lokacie o nominalnym oprocentowaniu 6% i kapitalizacji na koniec roku, efektywna stopa procentowa będzie równa stopie nominalnej. Jeśli jednak założysz półroczną kapitalizację odsetek, efektywna stopa procentowa wyniesie 6,09%


Zmiany w stopach procentowych na przestrzeni lat – o czym warto wiedzieć?

Zmiany w stopach procentowych mają istotny wpływ na gospodarkę i finanse osobiste. Wpływają m.in. na atrakcyjność różnych rodzajów inwestycji, oszczędności emerytalne, a przede wszystkim na koszty kredytów i pożyczek, o czym w ostatnich latach boleśnie przekonało się wielu posiadaczy zobowiązań kredytowych.

Na początku lat 2000 stopa referencyjna sięgała nawet 19%! Dziś jest to wartość wręcz niewyobrażalna. Z roku na rok jej wysokość sukcesywnie spadała z okresami mniejszych lub większych wahań w 2004 i 2008 roku, kiedy to ponownie sięgnęła lub lekko przebiła granicę 6%. W 2015 roku stopa referencyjna spadła do poziomu zaledwie 1,5% i utrzymywała się aż do 2020 roku. Stan ten zmieniła pandemia i konsekwencje gospodarcze, jakie wywołała na całym świecie. Aby pobudzić gospodarkę, NBP rozpoczął cykl obniżek, żeby w maju 2020 roku obniżyć stopę referencyjną do rekordowo niskiego poziomu 0,10%.

Taki stan rzeczy ucieszył przede wszystkim kredytobiorców, gdyż wpłynął na istotne obniżenie wysokości miesięcznych rat, a także osób, które dotychczas odkładały swoje plany inwestycyjne. Tani kredyt, a co za tym idzie – wyższa zdolność kredytowa, szybko przełożyły się na wzrost zainteresowania pożyczkami, kredytami hipotecznymi i kartami kredytowymi. Euforia nie trwała jednak długo. Rosnąca inflacja szybko zmusiła NBP to rozpoczęcia cyklu podwyżek stóp procentowych, który rozpoczął się już w październiku 2021 roku. W niespełna rok stopa referencyjna skoczyła z 0,10% do 6,75%, a wraz z nią w górę poszybowały raty kredytów. W wielu przypadkach do niebotycznych poziomów, które zmusiły rządzących do uruchomienia programów wsparcia dla posiadaczy kredytów.

Decydując się na zaciągnięcie kredytu o zmiennej stopie procentowej, trzeba być świadomym, że stopy podlegają mniejszym lub większym wahaniom, przez co mogą wpędzić kredytobiorcę w mniej lub bardziej poważne problemy finansowe. Mając to na uwadze, warto rozsądnie się zadłużać, tj. utrzymywać pewien bufor bezpieczeństwa i mieć tzw. poduszkę finansową.