Transakcje tego typu zawierane są nie tylko na linii bank–klient, lecz także na linii bank–bank. Na podstawie aktualnej wysokości stóp procentowych podmioty decydują, czy pożyczanie pieniędzy lub ich deponowanie jest w danym momencie opłacalne. Jeśli koszt kredytu okazuje się wysoki, potencjalni kredytobiorcy poszukują alternatywnych form finansowania lub wstrzymują się ze swoimi planami. Analogicznie wygląda to w przypadku produktów depozytowych – niskie stopy procentowe skłaniają posiadaczy kapitału do rezygnacji z bezpiecznych depozytów i inwestowania chociażby w obligacje skarbowe czy nieruchomości.

Kto ma wpływ na wysokość stóp procentowych?

O wysokości stóp procentowych decyduje organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego – Rada Polityki Pieniężnej. Ma ona za zadanie zapewnić stabilność polskiej walucie, przeciwdziałać nadmiernej inflacji i deflacji. Na podstawie stóp procentowych ustalonych przez RPP instytucje finansowe ustalają własne cenniki, które mogą się między sobą istotnie różnić.

Jakie są rodzaje stóp procentowych w Polsce?

Pisząc o stopach procentowych, nie sposób nie wspomnieć o ich podstawowych rodzajach. Mowa tu o podstawowych stopach procentowych Narodowego Banku Polskiego, które to przekładają się w mniejszym lub większym stopniu na oprocentowanie nominalne i rzeczywiste wielu produktów bankowych – m.in. lokat czy kredytów.

Stopy procentowe NBP

Punkt wyjścia przy ustalaniu stóp procentowych przez banki i firmy pożyczkowe stanowią podstawowe stopy procentowe ustalane przez NBP.

Do podstawowych stóp procentowych zaliczają się:
● stopa referencyjna (5,75%) – stopa określająca cenę, po jakiej bank centralny sprzedaje lub kupuje krótkoterminowe papiery wartościowe, aby regulować w ten sposób ilość pieniędzy na rynku;
● stopa lombardowa (6,25%) – stopa określająca maksymalne oprocentowanie kredytu udzielanego przez bank centralny bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych;
● stopa depozytowa (5,25%) – stopa określająca minimalne oprocentowanie na rynku (tyle gotowy jest zapłacić bank centralny bankom komercyjny za jednodniowy depozyt);
● stopa redyskontowa (5,80%) – stopa określająca cenę, po jakiej bank centralny jest gotowy skupować weksle od banków komercyjnych.

Na podstawie wysokości stóp procentowych ustala się m.in. maksymalne oprocentowanie kredytu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa graniczna wartość oprocentowania obliczana jest wzorem: 2 × (stopa referencyjna + 3,50%).  Kodeks cywilny wspomina również, że maksymalna wartość odsetek od kredytu nie może w danym roku przekraczać 4-krotności stopy lobardowej, tj. 25% (4 × 6,25%).

Nominalna i rzeczywista stopa procentowa

Chcąc zaciągnąć kredyt lub pożyczkę, warto dokładnie przeanalizować wszystkie czekające cię koszty, by upewnić się, że będziesz w stanie na bieżąco spłacać raty.

Przeglądając materiały reklamowe instytucji finansowych, w pierwszej kolejności spotkasz się ze stopą nominalną, która na ogół jest dość atrakcyjna i kusząca. Informuje ona o wynagrodzeniu, jakiego oczekuje pożyczkodawca za udostępnienie kapitału. Zwykle nie ma jednak zbyt wiele wspólnego z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania (RRSO), która uwzględnia wszystkie dodatkowe koszty kredytu (np. prowizje, ubezpieczenia i inne koszty).

Spotkać możesz się również z pojęciem realnej stopy procentowej, która uwzględnia siłę nabywczą pieniądza. Na czym polega obliczanie realnej stopy procentowej? Na uwzględnieniu w kalkulacjach inflacji – realna stopa jest bowiem równa nominalnej stopie procentowej skorygowanej o inflację.

Jak obliczyć stopę procentową? Wzór na efektywną stopę procentową

Udając się do banku po kredyt lub lokatę, wszystkie informacje na temat stopy procentowej znajdziesz w dokumentach – mowa zarówno o nominalnym oprocentowaniu kredytu, jak i RRSO. Tego od banków wymagają obowiązujące przepisy prawa. Nie ma więc potrzeby, by samodzielnie obliczać stopę procentową przed podjęciem decyzji o skorzystaniu z oferty. Nie zmienia to jednak faktu, że warto porównać ze sobą przynajmniej kilka konkurencyjnych ofert, ponieważ różnice mogą być znaczące.

Jeśli mimo wszystko chcesz samodzielnie wykonać obliczenia, skorzystaj z poniższego wzoru na efektywną stopę procentową:

R = (1 + i/n) n - 1

gdzie:
i — nominalna roczna stopa procentowa
n — liczba okresów kapitalizacji

Zakładając, że chcesz zdeponować 50000 złotych na lokacie o nominalnym oprocentowaniu 6% i kapitalizacji na koniec roku, efektywna stopa procentowa będzie równa stopie nominalnej. Jeśli jednak założysz półroczną kapitalizację odsetek, efektywna stopa procentowa wyniesie 6,09%
. 

Zmiany w stopach procentowych na przestrzeni lat – o czym warto wiedzieć?

Zmiany w stopach procentowych mają istotny wpływ na gospodarkę i finanse osobiste. Wpływają m.in. na atrakcyjność różnych rodzajów inwestycji, oszczędności emerytalne, a przede wszystkim na koszty kredytów i pożyczek, o czym w ostatnich latach boleśnie przekonało się wielu posiadaczy zobowiązań kredytowych.

Na początku lat 2000 stopa referencyjna sięgała nawet 19%! Dziś jest to wartość wręcz niewyobrażalna. Z roku na rok jej wysokość sukcesywnie spadała z okresami mniejszych lub większych wahań w 2004 i 2008 roku, kiedy to ponownie sięgnęła lub lekko przebiła granicę 6%. W 2015 roku stopa referencyjna spadła do poziomu zaledwie 1,5% i utrzymywała się aż do 2020 roku. Stan ten zmieniła pandemia i konsekwencje gospodarcze, jakie wywołała na całym świecie. Aby pobudzić gospodarkę, NBP rozpoczął cykl obniżek, żeby w maju 2020 roku obniżyć stopę referencyjną do rekordowo niskiego poziomu 0,10%.

Taki stan rzeczy ucieszył przede wszystkim kredytobiorców, gdyż wpłynął na istotne obniżenie wysokości miesięcznych rat, a także osób, które dotychczas odkładały swoje plany inwestycyjne. Tani kredyt, a co za tym idzie – wyższa zdolność kredytowa, szybko przełożyły się na wzrost zainteresowania pożyczkami, kredytami hipotecznymi i kartami kredytowymi. Euforia nie trwała jednak długo. Rosnąca inflacja szybko zmusiła NBP to rozpoczęcia cyklu podwyżek stóp procentowych, który rozpoczął się już w październiku 2021 roku. W niespełna rok stopa referencyjna skoczyła z 0,10% do 6,75%, a wraz z nią w górę poszybowały raty kredytów. W wielu przypadkach do niebotycznych poziomów, które zmusiły rządzących do uruchomienia programów wsparcia dla posiadaczy kredytów.

Decydując się na zaciągnięcie kredytu o zmiennej stopie procentowej, trzeba być świadomym, że stopy podlegają mniejszym lub większym wahaniom, przez co mogą wpędzić kredytobiorcę w mniej lub bardziej poważne problemy finansowe. Mając to na uwadze, warto rozsądnie się zadłużać, tj. utrzymywać pewien bufor bezpieczeństwa i mieć tzw. poduszkę finansową.