Czym jest deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy rozumieć należy jako ujemne saldo w budżecie. Pisząc precyzyjniej, jest to sytuacja, w której wydatki instytucji są wyższe od jej dochodów w konkretnym roku budżetowym. Podpisana przez prezydenta 2 lutego ustawa budżetowa na 2023 rok zakłada dochody budżetu państwa na poziomie 604,5 mld złotych i jednocześnie wydatki szacowane na 672,5 mld złotych. Z uwagi na fakt, że wydatki istotnie przewyższają dochody budżetu państwa, mamy tu do czynienia z deficytem w wysokości aż 68 mld złotych.

Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa, czyli dodatnia różnica między dochodami a wydatkami jednostki. Niestety w kontekście budżetu skarbu państwa o nadwyżce mówić możemy jedynie w ujęciu czasowym – zdarza się, że w pewnych miesiącach czy nawet kwartałach dochody przewyższają wydatki, jednak jest to jedynie tymczasowa sytuacja. Całoroczny budżet od lat wykazuje deficyt.

Jak zmniejszyć deficyt budżetowy?

Zmniejszenie deficytu budżetowego możliwe jest na dwa sposoby – poprzez zwiększenie dochodów budżetu państwa lub zmniejszenie wydatków. Powodem powstawania deficytów jest na ogół zbyt wysokie tempo zwiększania wydatków budżetowych względem dynamiki dochodów. Często szybko rosnące wydatki są pochodną bieżących decyzji rządzących (np. transfery socjalne, rozbudowa systemu administracji rządowej itd.) lub decyzji podjętych przed laty (np. rosnące koszty obsługi długu wewnętrznego i zagranicznego). Jeśli dodatkowe wydatki nie znajdują pokrycia w rosnących dochodach budżetu państwa, nie ma szans na to, by uniknąć pojawienia się deficytu.

Pojawienie się deficytu często wymuszone jest również przez ogólną sytuację społeczno-gospodarczą – np. w sytuacji spowolnienia. W celu pobudzenia wzrostu gospodarczego zwiększa się w takich sytuacjach wydatki i jednocześnie obniża podatki. Bywa i tak, że poniesienie ogromnych wydatków, które nie były uwzględnione w ustawie budżetowej, staje się koniecznością. Dzieje się tak chociażby w sytuacji różnego rodzaju katastrof (np. powódź czy trzęsienie ziemi). Dobrym przykładem jest również pandemia, która wywołała ogromne zamieszanie na rynkach i zmusiła rządzących do systemowego wspierania przedsiębiorców.

Źródła finansowania deficytu budżetowego

Zarządzanie deficytem budżetowym jest trudnym i złożonym zadaniem, które wymaga podejmowania przemyślanych działań, gdyż na ogół mają one bardzo znaczące i długofalowe konsekwencje. Konieczne jest również stosowanie się do zapisów Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. To właśnie w tym dokumencie szukać należy definicji nadwyżki i deficytu budżetu państwa. Traktuje na ten temat art. 113, który wskazuje, że „różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa”.

W tym samym dokumencie prawnym i nawet w tym samym artykule ustawodawca wskazuje również na źródła finansowania deficytu i innych pożyczkowych potrzeb budżetu państwa. Mowa konkretnie o przychodach pochodzących z:

● sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

● kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

● pożyczek,

● prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

● kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek,

● nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych,

● nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4 („nadwyżka budżetu środków europejskich jest źródłem spłaty zobowiązań budżetu państwa zaciągniętych na pokrycie deficytu budżetu środków europejskich”),

● innych operacji finansowych.